Sport nie generuje w sposób automatyczny edukacyjnych korzyści dla zawodników. Są one uzależnione od pod-miotów, które powinny świadomie budować wysokiej jakości interakcje w środowisku sportowym. W literaturze pedagogicznej dotyczącej sportu dzieci i młodzieży dokonano już wieloaspektowej analizy roli trenera i rodziców. Nie dostrzega się jednak faktu, że na boisku sportowym obecny jest również sędzia, którego rzadko nazywa się wychowawcą. Można zadać pytanie: gdzie zagubił się sędzia w myśleniu o edukacji sportowej? Warto zaangażować go w ten proces, a przynajmniej uświadomić, że prezentowane przez niego postawy i zachowania na boisku nie pozostają bez znaczenia dla intelektualnego, moralnego, emocjonalnego i społecznego rozwoju młodych zawodników. Celem badań o charakterze eksploracyjnym była ocena jakości interakcji sędziego z zawodnikami podczas rozgrywek piłki ręcznej i piłki nożnej dzieci w wieku 9–12 lat. Przyjęto następujące założenia: wszystkie podmioty zaangażowane w organizację sportu dzieci i młodzieży powinny świadomie wykorzystywać jego edukacyjny potencjał; sędzia jest ważnym ogniwem w edukacji sportowej; interakcje sędzia–zawodnik stanowią podstawowy mechanizm oddziaływań edukacyjnych sędziego. W badaniach wyróżniono trzy domeny interakcji: (1) wsparcie emocjonalne; (2) organizacja gry; (3) wsparcie instruktażowe. Celem badań było również porównanie jakości interakcji sędzia–zawodnik w piłce noż-nej i piłce ręcznej oraz sprawdzenie, czy poziom jakości tych interakcji różnicowały doświadczenie sędziowskie i wynik. Badaniami objęto łącznie 50 osób: 25 sędziów piłki nożnej i 25 sędziów piłki ręcznej. Sędziowie piłki nożnej po-siadali licencje Mazowieckiego Związku Piłki Nożnej, a sędziowie piłki ręcznej Warszawsko-Mazowieckiego Związku Piłki Ręcznej. Wśród badanych było 43 mężczyzn i 7 kobiet. Do oceny jakości interakcji sędzia–zawodnik wykorzystano autorskie narzędzie bezpośredniej obserwacji Referee-Players’ Interaction Assessment Scoring System (R-PIASS). Interakcje sędzia–zawodnik obserwowano w trzech wyżej wymienionych domenach, na które składa się sześć wymiarów: pozytywny klimat, wrażliwość, kierowanie zachowaniem, biegłość, instruowanie, komunikowanie decyzji. Do opisu danych posłużono się podstawowymi metodami statystycznymi, takimi jak: średnia arytmetyczna, mediana, odchylenie standardowe, wartości procentowe itp. Normalność rozkładu zmiennych sprawdzono testem Shapiro-Wilka. W celu zbadania różnic w ocenach grup sędziów wyróżnionych ze względu na staż sędziowski i wynik meczu posłużono się nieparametrycznym testem U Manna-Whitneya oraz testem Chi-kwadrat Pearsona. Istotność po-między ocenianymi trzema domenami badano testem ANOVA Friedmana i w konsekwencji również testem Wil-coxona dla par obserwacji. Wewnętrzną spójność narzędzia zbadano przy pomocy współczynnika alpha Cronbacha. Strukturę związków między zmiennymi badano przy pomocy eksploracyjnej analizy czynnikowej (EFA). Czynniki główne wyodrębniono metodą składowych głównych (PCA) z rotacją Oblimin. Porównanie ocen jakości interakcji sędzia–zawodnik pomiędzy grupami sędziów wyróżnionymi ze względu na doświadczenie zawodowe nie wykazało istotnych statystycznie różnic zarówno wśród sędziów piłki nożnej, sędziów piłki ręcznej, jak i ogółu badanych w żadnym z sześciu wymiarów. Wyniki analiz wykazały również, że wynik meczu nie wpłynął istotnie na oceny sędziów piłki nożnej w żadnym wymiarze. Natomiast różnice te były istotne wśród sędziów piłki ręcznej w następujących wymiarach: kierowanie za-chowaniem (Z = -2,653; p < 0,05); biegłość (Z = -2,854; p < 0,05) oraz instruowanie (Z = -3,102; p < 0,05). Różnice te polegały na tym, że sędziowie sędziujący mecze z wyraźną przewagą jednej z drużyn zostali istotnie wyżej ocenieni w zakresie wyżej wymienionych wymiarów, niż sędziowie prowadzący mecze „na styku”. Z kolei, biorąc pod uwagę ogół badanych sędziów, wyniki przeprowadzonych analiz wykazały brak istotnych różnic we wszystkich wymiarach. Uzyskane w poszczególnych wymiarach oceny jakości interakcji sędzia–zawodnik przełożyły się na oceny wyszczególnionych domen. W siedmiostopniowej skali, niezależnie od badanej grupy, najwyżej została oceniona organizacja gry (piłka nożna 5,6±1,1; Mdn = 5,5; piłka ręczna 4,9±1,5; Mdn = 5,0). W grupie sędziów piłkarskich obserwowano natomiast istotnie wyższe wartości w zakresie wsparcia emocjonalnego (4,6±1,5; Me = 4,5 vs. 3,1±0,9; Me = 3,0) oraz wsparcia instruktażowego (5,2±1,8; Me = 6,0 vs. 4,2±1,4; Me = 4,0). Jeśli przyjmiemy, że sędzia powinien wspierać trenerów i rodziców w realizacji edukacyjnej funkcji sportu dzieci i młodzieży, to wyniki badań wskazują obszary jego działań, które można poprawić. Przeprowadzone badania do-starczyły empirycznych dowodów, mogących stać się pod-stawą do modyfikacji dotychczasowych programów szkoleniowych dla sędziów, prowadzonych przez lokalne i krajowe związki sportowe. Sędziów należy przeszkolić w budowaniu pozytywnego klimatu, polegającego na tworzeniu emocjonalnych więzi z zawodnikami (bliskość fizyczna, rozmowa towarzyska), wyrażających się entuzjastyczną postawą i radością z kontaktów (uśmiech, zaangażowanie, pozytywne reakcje, pozytywne komentarze, pełen szacunku i włączający język, używanie imion graczy, słuchanie graczy). Ponad-to, należy nauczyć ich aktywnego monitorowania emocjonalnych, poznawczych, społecznych i zdrowotnych potrzeb zawodników, a także reagowania na potrzeby graczy oraz rozwiązywania powstałych w związku z tym problemów.