Zaangażowanie antropologa łączy trzy postawy autobiograficzne - świadectwa, wyznania, wyzwania. Osią pracy jest napięcie między konwencjonalną teorią antropologiczną a przeżyciem, zwłaszcza przeżyciem granicznym choroby, śmierci i cierpienia. Autor odrzuca utrwalony sposób pisania o tych kwestiach, sprowadzający się najczęściej do rejestracji i interpretacji „rytuałów” im towarzyszących, społecznych wyobrażeń czy obrazów medialnych. Ze szlachetną premedytacją stawia przed czytelnikiem „nagą” prawdę przeżycia, jej banalność, marginesowość, jej wstyd i efekt poniżenia. Au-tor wadzi się z naszą mentalnością, z naszym najgłębszym „ja”, dokonując swoją pracą znaczącej transgresji etycznej. Tym, co wyróżnia autora spośród innych, jest wariant antropologii zaangażowanej przedstawiany ostentacyjnie, ma charakter programowego manifestu, zanurzenia zaangażowania w żywiole autobiograficznym. Trzy postawy jego autobiograficznego „ja” wybrzmiewają wspólnie. Antropologiczny lógos odnajduje w postawie świadectwa argumentacyjną siłę opisu zdarzeń i stawia na „wymowę faktów”. Antropologiczny ethos lokuje się w postawie wyznania, by odpowiednio ukształtowany w swej słownej formie badawczy raport mógł stać się - ujawniającą doświadczenia i przeżycia - przekonującą antyfikcją. Antropologiczny pathos przybiera postawę wyzwania, a czyni to, etycznie umocowany, dla poruszenia innych antropologów jako badaczy‒ludzi.

Opracowanie ma charakter poglądowo-teoretyczny, powstało bowiem na podstawie przeglądu dostępnej literatury przedmiotu (polskiej i zagranicznej). Publikacja skierowana jest zarówno do naukowców jak i studentów zajmujących się tematyką starzenia się ludności, starości i osób starszych oraz do coraz szerszego grona zainteresowanych tymi zagadnieniami praktyków, w tym polityków i decydentów oraz reprezentantów usług publicznych, przedstawicieli mediów i organizacji pozarządowych.

Starość to naturalny i nieuchronny etap ludzkiej egzystencji, związanej ze zmianami fizycznymi organizmu, wychodzeniem z niektórych ról społecznych – zwłaszcza związanych z życiem zawodowym i koniecznością wchodzenia w nowe role. Forma i treść tych nowych ról jest konsekwencją kulturowych pojęć starości i wpisane są w procesy starzenia, a dotyczą specyficznych zasobów konkretnych ludzi w wieku senioralnym, ich psychicznych i fizycznych możliwości wpływania na własne, zmieniające się życie. Oblicza starości mogą być zatem bardzo różne, stwarzając pewne podsumowanie nie tylko wcześniejszych etapów życia, ale również adaptacji do wejścia w okres senioralny. W tym czasie mogą też wystąpić nieprzewidziane okoliczności, związane z sytuacją rodzinną lub stanem zdrowia. Wiedza i płynące z praktyki społecznej doświadczenia pokazują, że potencjał człowieka zależy nie tylko od jego własnych zasobów kulturowych, edukacyjnych czy ekonomicznych. Realizacja podmiotowości seniora w znacznym stopniu uzależniona jest od właściwej dla danego społeczeństwa kultury starości, która będąc nieuniknionym faktem funkcjonowania społeczeństwa determinuje sposób postrzegania oraz oceniania własnej i cudzej starości w aspekcie fizycznym, psychicznym oraz intelektualnym. W obliczu wzrastającej liczby osób starszych w poszczególnych państwach, w tym także w Polsce, tematyka senioralna staje się coraz częstszym przedmiotem badań i analiz naukowych. Przedmiotem monografii jest problematyka teoretyczno-badawcza związana z funkcjonowaniem osób starszych, a szczególnie postawy społeczeństwa wobec osób starszych. Doświadczenie i mądrość życiowa to największe atuty starości. Warunkują one zasadnicze funkcje oraz oczekiwania społeczne, formułowane pod adresem osób starszych. Postrzeganie starości, jej znaczenie i rola w społeczeństwie zależą między innymi od ogólnie przyjętej hierarchii wartości. Liczne badania wskazują, że tam, gdzie wysoko ceni się rozum i doświadczenie, starość jest także ceniona i szanowana. Natomiast tam, gdzie dominuje kult ciała i wartości witalne, największe znaczenie przypisuje się młodości.

Współczesne zainteresowania problematyką starości wiążą się z faktem postępującego dość dynamicznie starzenia się społeczeństwa i zwiększającego się udziału osób starszych w ogólnej strukturze społecznej. Brak jest jednak jednoznacznego stanowiska w zakresie kryteriów określających początki starości. Wydłużająca się średnia długość życia człowieka, która jest spowodowana jego indywidualnym tempem starzenia, a także różnymi objawami starości zarówno w wymiarze biologicznym, jak i psychospołecznym nie sprzyja jednoznacznemu określeniu początku starości. Wchodzenie człowieka w okres starości nie oznacza stabilizacji rozwojowej, daje zrozumienie poczucia sensu własnego życia, poczucie spełnienia, satysfakcji i zadowolenia, ale stawia także kolejne zadanie związane z tym okresem życia, w tym również problemy związane z ograniczeniami i trudnościami. Do sytuacji dość trudnych tego okresu zalicza się obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej, utratę osób bliskich, utratę dotychczasowego statusu zawodowego, społecznego i ekonomicznego, zmniejszenie poczucia znaczenia i przydatności w grupie, zwłaszcza zmianę perspektywy czasowej, w tym zbliżająca się perspektywę śmierci, a także zależność od innych ludzi czy też instytucji świadczących usługi dla osób starszych. Proces psychospołecznego funkcjonowania osób w podeszłym wieku, jak również adaptacji do starości jest w znaczącym stopniu zróżnicowany. Wydaje się, że zasadniczym czynnikiem wpływającym na jakość procesów starzenia i przystosowania się do starości jest pozytywna lub też negatywna ocena bilansu własnego życia. Efektywna adaptacja do starości polega między innymi na radzeniu sobie z problemami codziennymi, zdolności sprawowania kontroli nad procesem starzenia się, jak również dbałości o jakość życia w warunkach doświadczania utraty wielu wartości. Pozytywna postawa, optymistyczne patrzenie na ten okres życia, dotyczące zarówno własnej starości, jak i innych ludzi w znacznym stopniu może przyczynić się do czerpania satysfakcji z życia. Ważnym elementem tego okresu są też więzi międzypokoleniowe. Wydaję się, że dzisiejsze czasy charakteryzujące się szybkim rozwojem techniki oraz dużym tempem naszego życia, nie zawsze sprzyjają docenianiu doświadczeń zdobywanych z wiekiem. W aktualnej rzeczywistości, gdzie głównie stawia się na młodość można mieć wrażenie, że ludzie w starszym wieku są zbędni, a czasami dość kłopotliwi i w wielu przypadkach odsuwa się ich od życia zawodowego i społecznego. A przecież oni mogą być wartościowymi przekaźnikami kultury, tradycji, wiedzy, obyczajów i mądrości życiowej. Należy więc często stawiać sobie pytanie – co należy robić, aby tym osobom chciało się dalej żyć i mieć satysfakcję z tego życia? Problematyka starzenia powinna zmuszać nas do prowadzenia wszechstronnych badań nad tym nieodłącznym dla każdego człowieka etapem życia. Monografia poświęcona jest opisowi życia ludzi starszych i analizie form wsparcia i pomocy osobom w wieku senioralnym. Autorami poszczególnych rozdziałów są przedstawiciele ośrodków naukowych Polski, Białorusi, Rosji i Turcji. Celem jaki przyświecał autorom poszczególnych tekstów i opracowań była nie tylko próba przybliżenia problematyki starzenia się społeczeństwa, ale także pobudzenia czytelnika do refleksji nad własnym życiem i sposobem przygotowania się do tego etapu, który przypisany jest każdemu – obecnie albo w przyszłości, i stanowi jeden z okresów, w którym realizowane zadania i czerpanie satysfakcji zależą w znacznym stopniu od dojrzałości i mądrości życiowej.

Publikacja dotyczy usług opiekuńczych i asystenckich świadczonych starszym osobom niesamodzielnym. W pierwszej części przedstawiono krótką analizę zjawisk starości i samotności osób starszych jako wieloaspektowych wyzwań dla polityk publicznych oraz charakterystykę wybranych modeli opieki nad osobami niesamodzielnymi stosowanych na świecie. Część drugą poświęcono analizie zakresu i sposobu wykonywania usług opiekuńczych skierowanych do starszych osób niesamodzielnych w Polsce. Bazuje ona na badaniach przeprowadzonych w ramach projektu Profesjonalizacja usług asystenckich i opiekuńczych dla osób niesamodzielnych – nowe standardy kształcenia i opieki na terenie pięciu województw: mazowieckiego, warmińsko-mazurskiego, podkarpackiego, wielkopolskiego i śląskiego. W książce zaprezentowano ograniczenia osób zależnych i wynikające z nich potrzeby, czynności realizowane przez opiekunów w celu ich zaspokojenia, a także trudności związane ze świadczeniem usług opiekuńczych. Starano się zidentyfikować źródła tych problemów oraz sformułować praktyczne wskazówki służące ich przezwyciężaniu i odnoszące się do standardów usług opiekuńczych dla osób niesamodzielnych.

Problem starości i funkcjonowania ludzi starszych jest w dzisiejszych czasach przedmiotem licznych dyskusji społecznych, bowiem dane demograficzne wskazują, że w wielu krajach wzrasta procent ludzi w wieku senioralnym. Dlatego przygotowanie i edukacja społeczeństwa do starości stanowić powinny nowe wyzwanie społeczne. Tym bardziej, że codzienna praktyka wskazuje, iż stosunek społeczeństwa do ludzi starszych jest bardzo różny, a ponadto uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Zaliczyć do nich można najbliższe otoczenie, w którym senior funkcjonuje, sytuacje społeczne, w których się znajduje, sytuacje ekonomiczne, rodzinne i zdrowotne oraz sposób, w jaki nawiązuje kontakty społeczne, a także witalność życiowa, jaką przejawiają starsi ludzie. Kluczowym celem publikacji jest próba oceny postaw w stosunku do ludzi starszych oraz analiza jakości ich życia. Poznanie postaw wobec seniorów jest bardzo ważne, gdyż stereotypowe poglądy są często istotną przyczyną niewłaściwego traktowania ludzi starszych. W konsekwencji mogą negatywnie przekładać się na sposób ich funkcjonowania, powodując spadek samooceny i poczucia kontroli nad własnym życiem, co w rezultacie może prowadzić do obniżenia się poczucia jakości życia seniorów. Zamieszczone w monografii rozważania teoretyczne i badania naukowe zostały opracowane przez przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych. Przekłada się to na interdyscyplinarny charakter publikacji, przez co może ona stanowić ciekawą i wartościową pozycję dla wszystkich osób zajmujących się różnorodnymi aspektami starości.

Czasopismo naukowe Nauki Przyrodnicze dedykowane jest młodym naukowcom. Znajdą Państwo w nim artykuły naukowe pisane językiem zrozumiałym dla niespecjalistów. Spis artykułów aktualnego numeru: 1.The nutritional value of acient grains. 2.Starzenie się ludzkiego organizmu - nieunikniony skutek cyklu biologicznego. 3.Rola białek powierzchniowych lactobacillus helveticus w zdolności do biosorpcji jonów kadmu. 4. Stan obecny i predykcje liczebnościowe żubrów (Bison bonasus L.). Czasopismo widnieje w wykazie B listy czasopism punktowanych z notą 2 pkt. Lista wydawana jest przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Niniejszy numer „Przeglądu Socjologicznego” poświęcony jest problematyce starości i starzejącej się populacji. Prognozy demograficzne dotyczące wzrostu liczebnego ludzi starszych wymuszają podejmowanie decyzji politycznych i administracyjnych przekładających się na projekty „zagospodarowania starości”, jako zjawiska nieuchronnego wymagającego namysłu wielu dyscyplin i wsparcia różnych instytucji. Można zauważyć, że w przeciągu ostatnich kilkudziesięciu lat przeszliśmy, w ramach socjologii starzenia się (sociology of ageing) i gerontologii społecznej od paradygmatu „straszenia starością” i wycofywania się osób starszych z pełnienia różnych ról społecznych do paradygmatu „waloryzowania starości” poprzez promocję aktywnego, dobrej jakości, życia uwarunkowanego stanem zdrowia. Zarówno w aspekcie poznawczym jak i praktycznym dąży się do pokazania, że starzy ludzie mają swoje miejsce w rodzinie, społeczności lokalnej, państwie. Seniorzy stanowią ważną część życia społecznego i kulturalnego, a zaspokajanie specyficznych potrzeb ludzi starszych może stanowić impuls dla rozwoju różnych dziedzin gospodarki. Warto przypomnieć, że w 2012 r. obchodziliśmy Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej (Europen Year for Active Ageing and Solidarity between Generations 2012), którego celem było stworzenie lepszych możliwości do aktywnego starzenia się poprzez promowanie działań w obszarze: zatrudnienie, uczestnictwo w społeczeństwie, niezależne życie. Kluczowe dla różnych projektów badawczych oraz działań z zakresu polityki społecznej było wskazanie determinantów biologicznych, społecznych, ekonomicznych implikujących aktywność i zachowania prozdrowotne. Artykuły przedstawione w tomie podejmują wybiórczo różne zagadnienia związane ze starością i starzejącym się społeczeństwem. Prezentują zainteresowania własne badaczy, mające źródła w socjologicznej refleksji nad starzeniem się jednostek i populacji. Przyjęta perspektywa pokazuje, że proces starzenia się biologicznego, psychicznego, społecznego i ekonomicznego jest zindywidualizowany, zależy od wielu czynników. Seniorzy stanowią grupę zróżnicowaną pod względem wieku, samodzielności, sprawności funkcjonalnej, dlatego wymagają zróżnicowanego wsparcia instytucjonalnego i solidarności międzypokoleniowej. Zauważalna zmiana w myśleniu o starszym pokoleniu polega zwłaszcza na konieczności włączenia ich w proces aktywnego starzenia się, podtrzymania i rozwijania sprawności funkcjonalnej oraz zmianie społecznego postrzegania starości. Wraz ze wzrostem populacji ludzi starszych dynamicznie rozwija się gerontologia traktowana jako nauka badająca procesy starzenia się i starości w różnych wymiarach, a zwłaszcza biologiczno-medycznym, demograficzno-ekonomicznym i społeczno-kulturowym. Konstytuują się także nowe obszary badawcze i subdyscypliny gerontologiczne, jak np. gerontotechnologia, psychogerontologia, bioetyka gerontologiczna. Przekłada się to na różne interdyscyplinarne projekty badawcze oraz działania praktyczne zmierzające do aktywizacji środowiska ludzi starszych oraz tworzenia spójnej polityki społecznej. Tematyka artykułów niniejszego tomu nawiązuje do trzech istotnych problemów związanych ze starością i starzejącym się społeczeństwem: –– zabezpieczenie społeczne i aktywna polityka społeczna wobec potrzeb seniorów: dostęp do zasobów instytucjonalnych, sytuacja życiowa człowieka starszego i odpowiedzialność rodziny; –– problemy zdrowia i choroby wieku starszego: dostęp do publicznych i komercyjnych usług medycznych, medykalizacja starości, racjonowanie wiekowe usług zdrowotnych, dyskryminacja w systemie opieki medycznej; –– procesy demograficzne i ich skutki społeczno-gospodarcze: starzenie się populacji, osoby bardzo stare i ich potrzeby. Oprócz tekstów badaczy polskich w tomie przedstawiono dwa artykuły w języku angielskim, które można potraktować jako przykłady analizy procesów demograficznych oraz dostępności do usług zdrowotnych, prowadzonych z różnych perspektyw praktycznych. Prof. David Brown przedstawia sytuację demograficzną w Polsce na tle procesów demograficznych w innych krajach, analizując konsekwencje tych procesów dla mieszkańców wsi. Studium prof. Iwony Sobis pokazuje, w monograficznym ujęciu, regionalne rozwiązywanie problemów opieki zdrowotnej w Szwecji. W tomie zawarto również recenzje z czterech monografii powiązanych problemowo z tematem głównym. Pozostaje mieć nadzieję, że artykuły zgromadzone w tym tomie „Przeglądu Socjologicznego” zainteresują Czytelników, skłonią do namysłu i dyskusji nad problemami starości w skali jednostkowej i zbiorowej.

Od Redakcji (fragment) Tematem organizującym treść artykułów tego zeszytu Przeglądu Socjologicznego jest szeroko pojmowana problematyka wsparcia społecznego. Świadczenie i otrzymywanie wsparcia w ramach kontaktów społecznych przebiega w określonej przestrzeni społecznej, a jeśli dotyczy podstaw bytowych w przestrzeni socjalnej. W ostatnich latach wskutek obserwowanego kryzysu zabezpieczających funkcji dwóch podstawowych struktur społecznych: rodziny i państwa oraz postępującej indywidualizacji życia i pauperyzacji znaczących grup społecznych, zachowania pomocowe, poprzez które członkowie społeczeństwa zaspokajają bardziej lub mniej podstawowe potrzeby, zyskują na znaczeniu. Studia podejmowane w ramach socjologii, gerontologii, polityki, pedagogiki społecznej, a także ekonomii ujawniają różne kierunki ich refleksji, dylematy badawcze i sposoby analizy problemu: wzorów i determinant zachowań pomocowych. Składające się na niniejszy tom artykuły dotyczą teoretycznych i empirycznych aspektów współczesnych studiów nad sieciami społecznymi, których treścią jest oferowanie lub świadczenie pomocy jednostkom w ramach ich różnych bezpośrednich kontaktów oraz w ramach struktur o zróżnicowanym poziomie ich zorganizowania, o różnym zasięgu przestrzennym. Rozważania podjęte w tym tomie cechuje pluralizm problemów badawczych, sposobów ich konceptualizacji, prezentacji, zastosowanych przez autorów podejść metodologicznych oraz zbiorowości społecznych, których potrzeby i dostęp do wsparcia uczyniono przedmiotem analizy. Wśród zbiorowości badanych są nie tylko grupy i kategorie społeczne powszechnie uznane jako doświadczające wielorakich deficytów i wymagające pomocy (żyjący w biedzie, osoby w podeszłym wieku), ale także środowiska, które wykazują tendencje do samoorganizowania się (np. środowiska lokalneosiedli, stowarzyszenia migrantów).