Publikacja jest dziesiątym tomem w serii „Warsztaty z Geografii Turyzmu” wydawanej przez Wydział Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego. Zawiera teksty z zakresu trzech działów wiedzy: krajobrazu, krajoznawstwa i turystyki. Lektura tych prac uzmysławia wielość relacji, jakie zachodzą między wymienionymi dziedzinami - zarówno w obszarze poznawczym, dydaktycznym, jak i badawczym. Duża część artykułów zaprezentowanych w tej monografii (z działów: krajobraz i krajoznawstwo) została przygotowana na VII Kongres Krajoznawstwa Polskiego, który miał się odbyć w 2020 roku w Łodzi, ale z powodu pandemii wywołanej koronawirusem został przeniesiony na rok 2022. Opublikowane tutaj prace stanowią więc jedną z form upamiętnienia tego wydarzenia.

Dla turysty zafascynowanego historią, szczególnie historią architektury i sztuki, liczne przykłady barokowych, klasycystycznych i eklektycznych zabytkowych rezydencji (zamków, pałaców, dworów), są nie tylko cennym uzupełnieniem wypraw krajoznawczych na obszarze Mazowsza. Wiele z zachowanych dworów, szczególnie tych nastawionych na konsekwentne pełnienie funkcji turystycznych, ma tak bogaty program (muzeum, galeria, imprezy sportowe i kulturalne), rozbudowane usługi hotelarskie i gastronomiczne, że odwiedzenie tych zabytków może być połączone z pobytem i wielodniowym, aktywnym wypoczynkiem . Ze względu na sposób wykorzystania dla funkcji turystycznej, możemy zabytkowe rezydencje Mazowsza podzielić na następujące grupy: – zamki, pałace, dwory o funkcji placówek muzealnych, – zamki, pałace, dwory o funkcji hoteli i pensjonatów, – zamki, pałace, dwory o funkcji mieszanej: np. rezydencje prywatne, których właściciele prowadza równocześnie działalność oświatowo-kulturalną lub domy pracy twórczej, w których znajdują się galerie lub sale muzealne. Należy podkreślić szczególną rolę historycznych domostw, których prywatni właściciele kultywują tradycje dworu lub pałacu, jako ośrodka towarzysko-kulturalnego dla mieszkańców okolicy. Z deklaracją gotowości organizacji koncertów muzycznych, wieczorów literackich, konkursów i plenerów – skierowanych np. do młodzieży szkolnej danego powiatu – można się obecnie zetknąć w wielu dworach prywatnych o funkcjach mieszkalnych (Dylewo, Kulkówka, Osiek, Pertykozy, Sucha, Tułowie). Obecnie mamy do czynienia przede wszystkim z tendencją rozwijania usług turystycznych w zabytkach: powstają nowe hotele, pensjonaty, lokale gastronomiczne, galerie artystyczne. Pomimo znacznych zniszczeń, niekorzystnych zmian w funkcji użytkowej, zespoły dworskie, pałace i zamki znajdujące się obecnie na wolnym rynku nieruchomości znajdują chętnych nabywców. Dla wielu inwestorów zabytkowy dwór, pałac lub zamek stanowi idealny obiekt dla rozwijania usług turystycznych: gastronomicznych i hotelarskich. W konsekwencji takiego postrzegania możliwości inwestycyjnych na rynku nieruchomości, mamy do czynienia z pojawianiem się wciąż nowych hoteli i lokali gastronomicznych, organizowanych w zabytkowych obiektach, nowych sanatoriów i pensjonatów umieszczonych w historycznych rezydencjach, a także, chociaż już w znacznie mniejszym stopniu, nowych muzeów i galerii artystycznych. Można się spodziewać, że tendencje te będą się nadal utrzymywać, ponieważ jest w przyszłości spodziewany nie tylko dalszy rozwój tradycyjnych form turystyki krajoznawczej („zwiedzania zabytków”), ale także nowych form realizowanych w historycznych obiektach. Poczynając od „wypoczynku w zabytkach”, przez turystykę konferencyjną, incentive tourism, po różne formy turystyki kulturowej (uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych: piknikach, koncertach, walkach rycerskich, warsztatach archeologicznych). Należy także podkreślić możliwości rozwoju w zabytkowych rezydencjach najbardziej pożądanych dla zdrowia form wypoczynku, takich jak: jazda konna i na rowerze, wycieczki piesze i na nartach, uprawianie sportów wodnych na wodach otwartych (stawach, rzekach i jeziorach). Nie wspominając o możliwościach rozwoju luksusowych usług typu „SPA”. Słowa kluczowe: zabytki o funkcji turystycznej; Region Mazowsza; turystyka krajoznawcza i kulturowa