Postęp w sporcie jest w coraz większym stopniu związany z wykorzystaniem nowych osiągnięć techniki, zwiększających możliwości skutecznego, wszechstronnego wspierania sportowca. Obecnie zakres posiadanej wiedzy na temat diagnozowania efektów treningu jest na tyle szeroki, że posiadamy wiele szczegółowych narzędzi pozwalających na monitoring treningu zarówno w warunkach laboratoryjnych, jak i terenowych. Są to jednakże rozwiązania bardzo szczegółowe, obrazujące zazwyczaj niewielki obszar oceny efektów treningu. Szczególnego znaczenia nabieraj zatem rozwiązania kompleksowe – pozwalające na szybkie i skuteczne gromadzenie informacji. W aspekcie poznawczym jako ogólny cel pracy postawiono próbę określenia możliwości zastosowania termografii do oceny gotowości wysiłkowej sportowców oraz osób nietrenujących. W aspekcie aplikacyjnym, celem badań było stworzenie metodycznych podstaw badań z wykorzystaniem termografii, dla oceny gotowości wysiłkowej. Cele szczegółowe dotyczyły czterech zagadnień: 1. Oceny wpływu różnych form rozgrzewki na zdolność wysiłkową; 2. Określenia typowych reakcji termalnych organizmu poddanego wysiłkowi fizycznemu o różnej objętości, intensywności i charakterze pracy; 3. Możliwości zastosowania termografii jako nieinwazyjnej metody oceny szybkości i skuteczności regeneracji po wysiłku o intensywności maksymalnej; 4. Poszukiwania relacji pomiędzy portretem termalnym sportowca a poziomem jego wydolności tlenowej oraz oceny skuteczności mechanizmów termoregulacji za pomocą termowizji. W realizacji badań oparto się na podstawowych założeniach wyjściowych, że reakcja termiczna organizmu na podjęty wysiłek fizyczny jest zależna od treści ćwiczeń, charakteru i intensywności pracy oraz pozwala na weryfikację gotowości wysiłkowej. Jak również, że jest ona związana z wydolnością oraz sprawnością mechanizmów termoregulacji. W toku badań oceniających możliwości monitorowania treningu przy pomocy obrazowania termograficznego wzięło udział 109 osób, wśród których znalazły się grupy nietrenujących mężczyzn i kobiet, a także sportowcy: wioślarze, zawodniczki piłki ręcznej i piłki siatkowej. W badaniach dla oceny reakcji termicznych organizmu wykorzystano metodę obrazowania termograficznego. Uzyskane wyniki wykazały, że zależność pomiędzy

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu choroby uznawane obecnie za schorzenia cywilizacyjne nie występowały tak często jak obecnie. Współcześnie zachorowania na cukrzycę, nowotwory, de-presję czy problem otyłości i narkomanii stały się tak powszechne, że poza nowoczesnymi i skutecznymi terapiami, sposobem na zahamowanie tego trendu wydaje się być przede wszystkim stosowana profilaktyka oraz edukacja zdrowotna. Różnorodne sposoby leczenia oraz pojawiające się społeczne mody dotyczące stylu życia sprawiają, że człowiek staje się zagubiony w wielości różnorakich, często sprzecznych ze sobą informacji. Powszechnie dostępne fakty na temat leczenia i diagnostyki, które mogą być pozyskiwane z niesprawdzonych źródeł, wyrządza-ją czasem zainteresowanym więcej szkody niż pożytku. Przedstawiciele środowiska medycznego nierzadko muszą walczyć nie tylko z brakiem wiedzy swoich pacjentów, ale także z wiedzą zdobytą w sposób nieprofesjonalny, która fałszywie przedstawia fakty i w konsekwencji staje się groźnym narzędziem. W takiej sytuacji tylko sprawdzona wiedza, poparta badaniami i oparta na dowodach naukowych, może być dla medyków różnych specjalności wskazówką do profesjonalnego postępowania ze swoimi podopiecznymi Opracowanie zostało przygotowane przez autorów, profesjonalistów i praktyków z różnych ośrodków naukowych, którzy analizując problematykę zdrowia i choroby przedstawiają najważniejsze zagadnienia przez pryzmat profilaktyki i edukacji zdrowotnej. Monografia została podzielona na dwie części. W pierwszej, dotyczącej zagadnień związanych z profilaktyką i edukacją zdrowotną dzieci i młodzieży, zostały zaprezentowane ważne aspekty opieki nad dzieckiem od momentu narodzenia, oraz omówiono udział pielęgniarki w propagowaniu kar-mienia naturalnego oraz funkcji edukacyjnej w zakresie szczepień ochronnych. Przedstawiono także aktualne problemy zdrowotne dzieci i młodzież w środowisku nauczania i wychowania, jakimi są alergie, otyłość oraz szerzący się problem społeczny narkomanii. Część druga monografii porusza aktualne zagadnienia profilaktyki i edukacji zdrowotnej osób dorosłych. Przybliżone zostały tutaj zagadnienia związane z pielęgniarstwem transplantacyjnym w zakresie pielęgniarskiej opieki okołotransplantacyjnej oraz przedstawiono główne założenia edukacji związanej z higieną stomatologiczną osób przygotowujących się do prze-szczepu narządowego i po zabiegu. Przeanalizowano wiedzę pacjentów po operacjach torakochiurgicznych na temat czynników ryzyka onkologicznych schorzeń płuc. Zwrócono uwagę na niezwykle ważny problem współczesnej medycyny, jakim jest prawo każdego człowieka do samodecydowania w zetknięciu z obowiązkiem ratowania życia pacjenta przez personel medyczny. Omówiono także procesy jakie zachodzą w rodzinie na skutek wystąpienia u jednego z jej członków nieuleczalnej choroby oraz wyzwania jakie stoją przed rodziną od momentu wy-krycia choroby, diagnostyki, procesu leczenia aż do śmierci pacjenta. Opisano istotność procesu edukacji zdrowotnej prowadzonej przez pielęgniarki na oddziałach zabiegowych. Omówiono i scharakteryzowano postawy społeczne wobec osób cierpiących na jedną z chorób cywilizacyjnych - depresję oraz poruszono tematykę stygmatyzacji i konieczności wsparcia oraz terapii osób, których krąg powiększa się z roku na rok. Opisano problem mobbingu w środowisku pracy oraz jego destrukcyjny wpływ na polskie pielęgniarstwo. Poruszono także zagadnienia związane z leczeniem i rehabilitacją osób trenujących siatkówkę, które doznały urazu stawy skokowego.

Ostatnie lata, zdominowane przez tematykę pandemii COVID-19, mają ścisłe od-bicie w codziennej praktyce medycznej. Konieczność szybkich i elastycznych zmian w środowisku medycznym, spowodowanych pandemią, oraz konieczność przedefiniowania ról zawodowych wpłynęła na personel medyczny i pacjentów objętych opieką. Skutki ekonomiczne, społeczne i zdrowotne tych wydarzeń są mocno zarysowane i jak prognozują specjaliści – będą odczuwane przez wiele lat. Zaprezentowane w opracowaniu prace ukazują szeroką tematykę, związaną w głównej mierze z wyzwaniami pracowników ochrony zdrowia w zakresie realizacji świadczeń zdrowotnych, zarówno w okresie pandemii, jak i w codziennej praktyce klinicznej. Monografia została podzielona na trzy części, w pierwszej - dotyczącej wyzwań pracowników ochrony zdrowia w dobie pandemii COVID-19 - przedstawiono najważniejsze zagadnienia związane z pracą profesjonalistów medycznych w obliczu nowego, niespodziewanego wyzwania zdrowotnego - pandemii COVID-19 - na życie personelu pielęgniarskiego oraz wpływ pracy w szpitalu covidowym na zdrowie i życie personelu pielęgniarskiego. Zawarto także zagadnienia kliniczne opisujące występowanie epizodów zatorowo-zakrzepowych u pacjentów hospitalizowanych z powodu COVID-19 oraz charakterystykę opieki okołoporodowej w trakcie trwania pandemii. Pamiętając o tym, że zachorowania na COVID-19 nie spowodowały zniknięcia innych, aktualnych problemów medycznych, opisano także bieżące tematy zdrowotne. Przeanalizowano także wiedzę osób podróżujących na temat chorób tropikalnych i zakaźnych oraz problematykę autonomii i autorytetu w pielęgniarstwie. Część druga monografii zawiera prace badawcze i przeglądowe dotyczące podmiotowości pacjenta podczas udzielania świadczeń zdrowotnych przez zespół pielęgniarski oraz innych specjalistów medycznych. Poruszono zagadnienia związane z problemami kardiologicznymi, niewydolnością nerek, dializoterapią i leczeniem nerkozastępczym, majaczeniem czy zespołem metabolicznym w praktyce pielęgniarskiej. W tej części monografii opisano zagrożenia zdrowotne personelu medycznego na oddziałach chirurgicznych i intensywnej terapii, scharakteryzowano wizerunek społeczny fizjoterapeuty oraz opisano wpływ multimediów jako narzędzia w pracy pielęgniarki. Trzecia część monografii zawiera głównie prace w formie studium przypadku, charakteryzujące różnorakie problemy pielęgnacyjne pacjentów, a autorskie propozycje ich rozwiązania są przykładami dobrej praktyki w zakresie leczenia i pielęgnowania. Mam nadzieję, że zagadnienia związane z wyzwaniami pracowników ochrony zdrowia w zakresie realizacji świadczeń zdrowotnych, będą dla Państwa ciekawe, a każdy z czytelników znajdzie w tym opracowaniu wiele ciekawych informacji, pozwalających na poszerzenie swojej wiedzy.

O edukacyjnej roli zabawy Na edukacyjne walory zabaw wskazywano już w ustawach i raportach Komisji Edukacji Narodowej. Owe zalecenia Komisji znalazły teoretyczne odbicie dziele Jędrzeja Śniadeckiego „O fizycznym wychowaniu dzieci”, w którym wiele uwagi poświęcił autor zabawie, upatrując w niej skuteczny środek w procesie umysłowego, moralnego i fizycznego wychowania dzieci. W ujęciu Władysława Osmolskiego zabawy ruchowe są szkołą życia dla młodzieży, sposobiącą ją do uczestnictwa w grupach społecznych. Zygmunt Gilewicz mówiąc o zabawie i jej roli w procesie wychowania wyraził pogląd, iż poprzez systematyczne uczestnictwo dzieci i młodzieży w zabawach i grach ruchowych wzrasta poczucie ich własnych możliwości i wartości. Zdaniem Romana Trześniowskiego zabawa towarzyszy człowiekowi w całym jego rozwoju osobniczym, a zwłaszcza w dzieciństwie i młodości. Barwi jego życie. Czyni je radosnym i przyjemnym. Wywołuje uczucie odprężenia i wypoczynku. Sprzyja ogólnemu wychowaniu i zdobywaniu wiedzy. O edukacyjnych i zdrowotnych walorach zabaw i gier ruchowych piszą Marian Bondarowicz i Tadeusz Staniszewski w „Podstawach teorii i metodyki zabaw i gier ruchowych”. Jednym z przejawów dojrzałości dziecka są – zdaniem autorów - jego umiejętności motoryczne, które w sposób najbardziej właściwy rozwijają się w toku kontaktów dziecka z różnymi formami zabaw i gier ruchowych. Mamy zatem pierwszy z aktywów tej pracy, a mianowicie jej edukacyjny wymiar. Drugą, równie czytelną zaletą są niewątpliwie kompetencje autorów. Przy czym są to kompetencje pełne - obustronne. Z jednej strony są oni autentycznymi znawcami omawianego zagadnienia. Będąc nauczycielami akademickimi dysponują dużym zasobem wiedzy teoretycznej, czemu dali wyraz w rozdziale l, mówiąc o wszechstronnym oddziaływaniu zabaw i gier ruchowych na rozwój człowieka w ontogenezie. Z drugiej strony obaj autorzy dysponują silnym punktem odniesienia do praktyki szkolnej, są bowiem wytrawnymi praktykami, dobrze wpisującymi się w zmieniającą się rzeczywistość edukacyjną. Dali temu wyraz w dalszej części opracowania /rozdz.2 i 3/, w której przybliżają czytelnikowi warsztat pracy pedagogicznej z uwzględnieniem jego warstwy podmiotowej i przedmiotowej. Płaszczyzną wyjściową do tych rozważań było założenie autorów, iż nowatorski warsztat pracy nauczyciela powinien zajmować z definicji i z konieczności kluczową pozycję w zmieniającej się rzeczywistości edukacyjnej. Dlatego też druga część książki ogniskuje się wokół metodyki nauczania zabaw i gier ruchowych, gier drużynowych, metodyki prowadzenia tych form aktywności ruchowej oraz lekcji jako podstawowej jednostki metodycznej w procesie nauczania. Wartość tych treści uwidacznia się w – niniejszym opracowaniu - w nowatorskich akcentach odnoszących się do autorskich toków i konspektów lekcyjnych, programów nauczania oraz metodyki nauczania i organizacji lekcji. Dalsze fragmenty książki koncentrują się wokół zastosowania zabaw i gier ruchowych w imprezach rekreacyjne - sportowych w różnych kręgach oddziaływań edukacyjnych /szkoła, środowisko pozaszkolne, instytucje organizujące czas wolny dzieci i młodzieży/. W końcowych fragmentach opracowania znajdujemy informacje na temat organizacji turniejów sportowych. Natomiast na końcu każdego rozdziału zamieszczone są pytania kontrolne pozwalające czytelnikowi na samoocenę i samokontrolę nabytych wiadomości i umiejętności.

Brak na rynku opracowania stanowiącego kompendium wiedzy teoretycznej z adekwatnymi działaniami praktycznymi – z jednej strony – oraz trudności obserwowane w realizacji procesu dydaktycznego, jakie napotykają studenci – z drugiej – skłoniły mnie do przygotowania niniejszego podręcznika, który – mam nadzieję – ułatwi zainteresowanym dobór ćwiczeń adekwatnych zarówno do treści wynikającej z toku, jak i specyfiki wady. Pomoże zwiększyć efektywność działań korekcyjnych przez dobór odpowiednich pozycji korekcyjnych już od pierwszych minut zajęć w części organizacyjnej, poprawi spójność pomiędzy zadaniami lekcji i zawartymi w niej ćwiczeniami. Przyjęto pewien przemyślany schemat, według którego przedstawiono istotę wady, charakterystykę anatomopatologiczną, testy funkcjonalne i pomiary przydatne w diagnozowaniu danej wady, najważniejsze zadania postępowania korekcyjnego wynikające konsekwentnie z istoty wady wraz z uwagami merytorycznymi zawartymi w hasłach „Pamiętaj”, „Uwaga” „Poleca się”, jak również wskazania i przeciwwskazania. Czytelnik w jednym miejscu znajdzie więc informacje przydatne w komponowaniu konspektów. Każda wada została również przez autorkę w ten sam sposób zaprezentowana wraz z przykładowymi konspektami, w których wykorzystano jako pomoce taśmę thera-band i piłkę terapeutyczną. Pod każdym konspektem zamieszczono zadania dla czytelnika, których rozwiązanie pomoże mu wyrobić sobie pewien styl analizy interpretacyjnej, co w konsekwencji rozwinie i ubogaci działania korekcyjne. Wszystkie konspekty zostały opracowane na podstawie jednego – tego samego – toku podstawowego zajęć z gimnastyki kompensacyjno-korekcyjnej, który jest tokiem uniwersalnym, łatwym do zapamiętania ze względu na konstrukcję i możliwym do zastosowania w każdej wadzie, jak i w każdych warunkach. Autorka planuje przygotować drugą część opracowania, zawierającą konspekty z uwzględnieniem pozostałych toków, które zamieszczono w tym opracowaniu. Tak więc może ono stanowić materiał dydaktyczny, nie tylko dla studentów kierunku wychowania fizycznego, fizjoterapii ale również dla nauczycieli wychowania fizycznego, terapeutów i wszystkich prowadzących zajęcia ruchowe. Ruch jest środkiem oddziaływania w wielu sferach życia – najważniejsze jednak jest, aby umiejętnie go dobierać w zależności od potrzeb, stanu, możliwości i realizowanego zadania.

Prezentowana książka dotyczy sportu i karier profesjonalnych sportowców we współczesnym zglobalizowanym świecie. Skupiamy się w niej na ruchliwości przestrzennej i zawodowej sportowców w mniej badanej pod tym względem dyscyplinie takiej jak tenis stołowy. Zjawisko migracji, jej politycznych, ekonomicznych i kulturowych przyczyn oraz konsekwencji stanowi obecnie ważny przedmiot badań naukowych, dyskusji politycznych i codziennych dyskusji osób, które obserwują kulturowe i społeczne przemiany swoich społeczności. Analizy migracji dotyczą także kultury fizycznej i sportu, i dotyczą m.in. oceny potencjału integracyjnego sportu dla imigrantów, jego roli w procesach ich adaptacji i asymilacji do nowych uwarunkowań społeczno-kulturowych w kraju docelowym migracji oraz badań stopnia umiędzynarodowienia klubowych rozgrywek sportowych, migracji zarobkowych trenerów, czy wreszcie coraz częstszych zmian obywatelstwa sportowców, podyktowanych przyczynami merkantylnymi. W książce przedstawione są wyniki badań empirycznych zagranicznych zawodników zatrudnionych w najwyższej męskiej i kobiecej lidze tenisa stołowego oraz współpracujących z nimi trenerów. W badaniach zastosowano standaryzowany kwestionariusz wywiadu, dotyczący charakterystyki społecznej i sportowej badanych oraz indywidualne wywiady pogłębione z zagranicznymi zawodnikami i trenerami. W pracy dokonano analiz strategii pozyskiwania i zasad zatrudniania zagranicznych zawodników w polskich klubach tenisa stołowego, motywów przyjazdów zagranicznych zawodników do Polski, sportowe losy badanych zawodników przed przyjazdem do Polski, postrzegane przez badanych różnice pomiędzy systemami szkolenia sportowego, problemy adaptacji zawodników do życia i pracy w Polsce oraz opinii na temat wpływu ich obecności na polski tenis stołowy. Anna Ciok jest pracownikiem Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Warszawskiego i trenerem badmintona. Michał Lenartowicz jest pracownikiem Katedry Nauk Humanistycznych i Społecznych AWF Warszawa i specjalizuje się w społecznych badaniach sportu i kultury fizycznej. Jest także autorem książki Klasowe uwarunkowania sportu i rekreacji ruchowej z perspektywy teorii Pierre’a Bourdieu (2012), współautorem (wraz z J. Moszem) książki Stadiony i widowiska. Społeczne przestrzenie sportu (2018; Wydawnictwo Naukowe Scholar) i współredaktorem (wraz z Z. Dziubińskim i Z. Krawczykiem) podręcznika dotyczącego socjologii sportu i kultury fizycznej pt. Socjologia kultury fizycznej (2019).

Zeszyt metodyczny został przygotowany w ramach projektu badań statutowych realizowanych w AWF Warszawa temat: wpływ warsztatów z wykorzystaniem elementów metody Video Interaction Training i treningu interpersonalnego na rozwój kompetencji społecznych i inteligencji emocjonalnej przyszłych nauczycieli wychowania fizycznego. Głównym adresatem publikacji są studenci kierunków nauczycielskich i trenerskich w uczelniach kształcących specjalistów kultury fizycznej oraz pracujący już nauczyciele wychowania fizycznego i trenerzy sportu, dla których może ona być użytecznym narzędziem w ich samokształceniu. Mamy także nadzieję, że nasze przemyślenia spotkają się z zainteresowaniem nauczycieli akademickich, szczególnie tych, którzy zajmują się edukacją kandydatów na wychowawców dzieci i młodzieży. Zeszyt służy za środek dydaktyczny w warsztatach umiejętności społecznych realizowanych w ramach programu studiów licencjackich w AWF Warszawa na kierunkach: Wychowanie Fizyczne i Sport. Takie jego wykorzystanie wydaje się najbardziej efektywne – jest to główny cel przygotowania tego opracowania. Zagadnienie kompetencji nauczycieli ma bardzo bogatą literaturę. Zawsze stanowiło centralny obszar badawczy pedagogiki (pedeutologii), a także psychologii wychowania oraz filozofii wychowania rozwijanych w paradygmacie humanistycznym. W badaniach i na drodze spekulacji wypracowano wiele klasyfikacji nauczycielskich dyspozycji zawodowych. Ich analiza pozwala wskazać na dwie główne kategorie: kompetencje instrumentalne (przedmiotowe) i kompetencje pedagogiczno-moralne (zawodowe). Te pierwsze zależą od umiejętności, sprawności i opanowanych przez nauczyciela wiadomości – ich posiadanie zabezpiecza metodyczno-organizacyjną sferę nauczania, są dość dobrze rozwijane w trakcie studiów i wszelkiego rodzaju szkoleń. Kompetencje pedagogiczno-moralne związane z zadaniami kształtowania postaw i przekonań uczniów, ich sytemu wartości – zależą od poziomu przygotowania psychologicznego, pedagogicznego i etyczno-kulturowego nauczyciela, są zdecydowanie rzadziej uwzględniane i w mniejszym stopniu realizowane w programach kształcenia na wydziałach pedagogicznych. Przedstawione w tym opracowaniu kompetencje społeczne i inteligencja emocjonalna stanowią drugi z wymieniony typów kompetencji nauczyciela. W przekonaniu wielu autorów, sukces zawodowy nauczyciela zależy od optymalnego rozwoju u niego wszystkich wyżej wymienionych kompetencji. Sukces ten przejawia się zarówno w efektach dydaktyczno-wychowawczych osiągniętych u uczniów, jak i w rozwoju samego nauczyciela – jego warsztatu dydaktyczno-wychowawczego, osobowości i zdrowia psycho-społecznego w całej karierze zawodowej. Kompetencje społeczne i inteligencja emocjonalna stanowią dużą wartość w warsztacie zawodowym pedagoga, szczególnie w przypadku nauczyciela wychowania fizycznego i trenera sportu. Dzięki nim, specjaliści ci mogą efektywnie stosować metody dydaktyczne, organizować grupę, rozpoznawać trudności, kształtować postawy uczniów wobec przedmiotu, a także modelować te kompetencje u swoich podopiecznych – działać przykładem osobistym. Dzieje się tak dlatego, że dzięki kompetencjom społecznym i inteligencji emocjonalnej nauczyciel buduje z wychowankiem przestrzeń na dialog, zrozumienie, współpracę a to, jest niezbędnym warunkiem otwarcia się ucznia na doświadczenia edukacyjne – przyjęcie proponowanych treści. W rezultacie osiągana jest zupełnie inna, wyższa jakość kształcenia. W treści zeszytu omówiliśmy istotę i uwarunkowania rozwoju kompetencji społecznych i inteligencji emocjonalnej. Wskazaliśmy na role tych dyspozycji w pracy nauczycieli wychowania fizycznego i trenerów sportu. Zamieściliśmy także materiał dydaktyczny pochodzący ze zrealizowanych ze studentami kierunku wychowanie fizyczne warsztatów psychologiczno-pedagogicznych poświęconych rozwojowi kompetencji społecznych i inteligencji emocjonalnej. Zeszyt nie zawiera natomiast gotowych osnów zajęć warsztatowych. Uważamy bowiem, że omawiana dziedzina wymyka się sztampie, standaryzacji – jeżeli w ogóle jakikolwiek rozwój i kształcenie mogą być ujęte w sztywną procedurę – dlatego podejmowanie prób kształtowania tych dyspozycji (zarówno u siebie jak i u innych) musi przebiegać z uwzględnieniem potrzeb i możliwości zaangażowanych podmiotów oraz warunków organizacyjnych tego procesu. Mamy nadzieję, że wszystko to zostało jasno wyjaśnione w tekście. Czytelników serdecznie prosimy o opinie na temat podjętego zagadnienia. Jesteśmy bardzo zainteresowani rozwojem naszego warsztatu zawodowego, jak również budowaniem dialogu służącego rozwojowi kompetencji społecznych nauczycieli.

Niniejszy podręcznik przeznaczony jest dla konkretnego, wybranego kręgu odbiorców, do którego zaliczyć można: studentów i absolwentów wyższych szkół i akademii wychowania fizycznego,nauczycieli wychowania fizycznego, instruktorów i trenerów sportu pływackiego, instruktorów pływania rekreacyjnego i rehabilitacji ruchowej oraz wszystkie osoby zainteresowane uczeniem się i nauczaniem pływania.

Książka składa się z czterech części, ułożonych w logiczną całość, a mianowicie od rozważań na najwyższym szczeblu teoretycznej ogólności, rozważań filozoficznych i teologicznych, poprzez nauczanie społeczne Kościoła na temat kultury fizycznej oraz w sposób celowy wyodrębnione w jedną z części nauczanie Jana Pawła II, do postaw Kościoła katolickiego, na które składa się zarówno wiedza i stosunek emocjonalny hierarchii Kościoła do kultury fizycznej jak i praktyczne działania organizacyjne w dziedzinie kultury fizycznej. W pierwszej części zatytułowanej Kultura fizyczna w świetle filozofii i teologii zostało omówionych pięć zagadnień. Pierwsze z nich zostało poświęcone filozoficznym i teologicznym podstawom kultury fizycznej. Podstawy te zostały zarysowane w sposób chronologiczny na podstawie dorobku takich autorytetów chrześcijańskich jak Aureliusz Augustyn, Tomasz z Akwinu, J. Maritain, E. Gilson, E. Mounier oraz P. Teilhard de Chardin. Drugie dotyczy kwestii kultury fizycznej omawianej przez pryzmat archetypu chrześcijańskiego, innymi słowy, przez pryzmat chrześcijańskiej symboliki. Tutaj zostały przedstawione fundamentalne kwestie kultury fizycznej poprzez odwołanie się do pewnych wzorów, modeli chrześcijańskich, historycznie oddalonych w czasie, ale w porządku teologicznym aktualnych i mających zastosowanie w wyjaśnianiu współczesności. Trzecie poświęcone jest kwestiom etycznym rozpatrywanym w kontekście sportu. Tutaj zostały omówione zagadnienia szczegółowe z wykorzystaniem podziałów i charakterystycznej dla etyki terminologii. Zwrócono uwagę na potrzebę etyki w sporcie, omówiono rozumienie i przedmiot etyki sportu, czym jest moralna powinność, jaką rolę odgrywa sumienie, aby skoncentrować swą uwagę na metafizyce moralności w sporcie. Czwarte zagadnienie dotyczy kwestii zapomnianych już chyba w naukach społecznych o kulturze fizycznej, a mianowicie kwestii aretologicznych. Aretologia jest nauką o cnotach, którą z tak wielkim powodzeniem rozwijali nasi wielcy nauczyciele okresu starożytności greckiej, tacy jak Sokrates, Platon, Arystoteles, ale także w okresie średniowiecza Tomasz z Akwinu. To oni wypracowali zestaw cnót kardynalnych, które w życiu każdego człowieka, w tym także sportowca, winny być drogowskazami. Do nich z pewnością należą roztropność, sprawiedliwość, umiarkowanie i męstwo. Rozważania kończą się próbą odpowiedzi na pytanie, czy sport potrzebuje aretologii? Piąte zagadnienie poświęcone jest omówieniu i ukazaniu sportu w świetle dwóch wielkich prądów myślowych w kulturze europejskiej, a mianowicie humanizmu antyteistycznego oraz humanizmu katolickiego. Okazuje się, że wymienione prądy, nie wnikając w uzasadnienia szczegółowe i analizując je pod kątem kultury fizycznej, nie są wobec siebie antynomiczne, ale w jakimś sensie komplementarne. Przynajmniej jeśli chodzi o warstwę argumentacyjną w wymiarze racjonalnym i ograniczoną do świata doczesnego. Argumentacja teologiczna nie ma charakteru opozycyjnego, ale wzmacniający i obudowujący kulturę fizyczną dodatkowymi wartościami, które ją wspierają i nobilitują. W części drugiej zatytułowanej Kultura fizyczna a społeczne nauczanie Kościoła pomieszczone zostały trzy zagadnienia. Pierwsze z nich dotyczy wyjaśnienia inspiracji biblijnych dla kultury fizycznej. Przedstawione zostały zapisy biblijne, interpretowane w duchu soborowym, które odnoszą się do podstawowych wartości kultury fizycznej. Ukazana została wartość ciała w kontekście kreacjonizmu bożego, w swej funkcji znakowej, a także w kontekście metafor św. Pawła. Drugie zagadnienie poświęcone zostało przedstawieniu poglądów papieży na kulturę fizyczną od Piusa X, poprzez Piusa XI, Piusa XII, Jana XXIII, Sobór Watykański II do Pawła VI. Ukazana w ten sposób została ewolucja poglądów papieży oraz Soboru względem kultury fizycznej. Nie tyle chodzi o zmianę stanowiska, bowiem zapoczątkowana przez Piusa X linia argumentacyjna, odwołująca się do zapisów Pisma świętego i nauki Doktorów Kościoła, pozostawała bez zmiany, ile raczej potwierdzanie przez kolejnych papieży wypracowanego, pozytywnego stanowiska wobec kultury fizycznej. Trzecie zagadnienie dotyczy prezentacji nauczania społecznego na temat kultury fizycznej episkopatów narodowych. Mamy tu do czynienia z nauczaniem na temat kultury fizycznej na poziomie kościołów narodowych, lokalnych. Omówionych zostało pięć listów pasterskich wydanych przez Episkopat Włoch, Portugalii i Polski (3 listy). Na część trzecią zatytułowaną Jana Pawła II wizja kultury fizycznej składają się cztery zagadnienia. W pierwszym z nich zostały przedstawione kwestie fundamentalne dla kultury fizycznej, takie jak: sport w kontekście dowartościowania świata doczesnego, sport w kontekście nobilitacji ludzkiego ciała, dowartościowanie ciała jako warunek nobilitacji sportu i sport w kontekście etyki. W drugim zagadnieniu podjęto próbę interpretacji uniwersalnego przesłania Jana Pawła II w odniesieniu do świata sportu. Tutaj wykorzystano nauczenie papieża podczas pielgrzymki do Polski w 1999 roku, która była najdłuższa i uznana za najbardziej sentymentalną. Skoncentrowano uwagę na takich wartościach jak sprawiedliwość, wiara, rozum, wolność, prawda, wychowanie, miłość, postęp, świętość i wiele innych, które omówiono w kontekście sportu. Trzecie zagadnienie dotyczy nauczania Jana Pawła II podczas Wielkiego Jubileuszu Sportowców Roku 2000. Obejmuje ono takie kwestie jak: sport w służbie rozwoju człowieka integralnego, sport jako szkoła ludzkich charakterów, sportowcy jako atleci ducha i zagrożenia dla sportu. Wszystkie wystąpienia Jana Pawła II, przesycone wielką mądrością i mistyką, były z jednej strony rachunkiem sumienia dla sportu, z drugiej natomiast modlitwą za sport. Czwarte, ostatnie zagadnienie zostało poświęcone koncepcji turystyki Jana Pawła II, który, dostrzegając dynamiczny rozwój tej dziedziny, widzi w niej szansę na humanizację i personalizację relacji międzyludzkich. Podejmuje kwestie ewangelizacji przez turystykę, budowania przyjaźni między ludźmi i narodami, solidarności z ubogimi, ekologicznych postaw ludzi, ale także zwraca uwagę na patologie turystyki. Na część czwartą zatytułowaną Postawy Kościoła wobec kultury fizycznej składają się cztery zagadnienia. Dwa z nich poświęcone zostały praktyce Kościoła rzymskokatolickiego w dziedzinie kultury fizycznej, wyrażającej się z jednej strony w organizacji i działalności stowarzyszeń kultury fizycznej, z drugiej natomiast na praktycznych działaniach Kościoła mających na celu dokonanie swoistej sanacji sportu. Dwa kolejne zagadnienia dotyczą postaw wobec kultury fizycznej Kościoła hierarchicznego. Dotyczy to zarówno członków Episkopatu Polski, księży diecezjalnych i zakonnych, ale także nielicznej zbiorowości świeckich. Omówione także zostały postawy najmłodszej części hierarchii Kościoła rzymskokatolickiego w stosunku do interesującej nas dziedziny, a mianowicie postawy alumnów wyższych seminariów duchownych Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Tak skonstruowana całość ma zasygnalizowany wcześniej pewien logiczny porządek, choć świadomi jesteśmy jej słabych punktów i niedoskonałości. Polegają one przede wszystkim na asymetryczności omawianych problemów, zarówno jeśli chodzi o obszerność wywodu jak i merytoryczne pogłębienie prowadzonych analiz. Nie uwzględniono ponadto wszystkich możliwych pól analizy. W sposób bardzo ograniczony potraktowano kwestie chrześcijańskiego wychowania do kultury fizycznej, nie uwzględniono także znaczących systemów wypracowanych w ramach zgromadzeń zakonnych, jak choćby pijarskiego czy salezjańskiego. Są i inne drobniejsze niedociągnięcia i uchybienia, które uważny czytelnik z łatwością wychwyci. Niezależnie od wszystkiego, wiedzieć należy, że jest to pierwsza próba w Polsce tak kompleksowego ujęcia zagadnienia. Wcześniej ukazały się na naszym rynku wydawniczym prace napisane z pozycji filozofii autorstwa ks. S. Kowalczyka, J. Kosiewicza, M. Mylika oraz rozdziały książkowe ks. M. Krąpca, z pozycji teologii ks. J. Cygana, ks. H. Skorowskiego, ks. M. Graczyka, A. Smolenia, ks. F. Siega, ks. P. Kasiłowskiego, ks. A. Potockiego, ks. Z. Łyko, z pozycji pedagogiki ks. K. Misiaszka, A. Pawłuckiego, ks. J. Marszałka, ks. J. Niewęgłowskiego, M. Barlak, ks. R. Pawlasa, ks. S. Chrobaka, ks. J. Jońca, z pozycji historii M. Ponczka i E. Małolepszego. Autor pracy zajmuje się niniejszą problematyką od blisko 30 lat, a zadebiutował swoim pierwszym tekstem w 1985 roku zatytułowanym Ontologiczne wyznaczniki aksjologii ludzkiego ciała we współczesnej filozofii i teologii katolickiej, zamieszczonym w Roczniku Teologicznym ChAT. Ukazał tym samym niejako nowy obszar prowadzenia badań naukowych z pozycji nauk społecznych o kulturze fizycznej.

Socjologia kultury fizycznej jest subdyscypliną socjologiczną zajmującą ugruntowaną pozycję w aka-demiach wychowania fizycznego, ale także na wielu uniwersytetach i uczelniach niepublicznych, które prowadzą proces kształcenia na kierunkach wychowanie fizyczne, rekreacja ruchowa, turystyka, sport oraz rehabilitacja ruchowa. Podręcznik kierowany jest więc szczególnie do studentów wychowania fizycznego i sportu, ale także do studentów z innych obszarów nauki, którzy zainteresowani są sportem rekreacyjnym i wyczynowym osób w pełni sprawnych i niepełnosprawnych, wpływem zmian społeczno-kulturowych i ekonomicznych na współczesny sport, wychowaniem fizycznym, ludzką cielesnością i zdrowiem, czy problemami kobiet w sporcie. Ze względu na medialną popularność sportu wyczynowego, jego wysoki poziom komercjalizacji i duży oddźwięk społeczny wydarzeń sportowych, problematyka socjologii kultury fizycznej uwzględniana jest także na takich kierunkach studiów jak dziennikarstwo, antropologia, pedagogika, marketing i kulturoznawstwo, a także na studiach socjologicznych, podczas których studenci w mniejszym lub większym wymiarze zapoznają się z zagadnieniami omawianej subdyscypliny. Przygotowując podręcznik chcieliśmy dotrzeć do zróżnicowanego pod względem merytorycznych kompetencji grona odbiorców uczestniczących w procesie kształcenia na poziomie wyższym, ale także do licznego grona pracowników szeroko rozumianej kultury fizycznej, a mianowicie nauczycieli wychowania fizycznego, trenerów i instruktorów, dziennikarzy sportowych, menedżerów sportu, organizatorów sportu i turystyki, a także do osób pragnących poznać społeczne funkcje interesującej nas dziedziny. Wymagało to czasem pewnych kompromisów dotyczących łączenia socjologicznej precyzji wypowiedzi z potrzebami odbiorców, którzy są ekspertami w swoich dziedzinach, ale niekoniecznie wykwalifikowanymi formalnie socjologami lub studentami socjologii. Socjologia kultury fizycznej jest nauką zajmującą się opisywaniem oraz wyjaśnianiem związków jakie zachodzą między życiem społecznym i kulturą a kulturą fizyczną. Zakres zagadnień obejmujących przedmiot analiz socjologii kultury fizycznej wykracza poza problematykę analizowaną przez socjologię sportu, choć większość tematów poruszanych w niniejszym podręczniku można przypisać także bezpośrednio do obszaru zainteresowań socjologów sportu, szczególnie przy często przyjmowanym przez badaczy i redaktorów czasopism socjologii sportu bardzo szerokim zakresie tego pojęcia. Choć, jak słusznie zauważa Stempień, współcześnie − zgodnie z tradycją zachodnią − bardziej spopularyzowana jest w Polsce nazwa socjologii sportu, jednak ze względu na ujęte w podręczniku treści wykraczające poza sport wyczynowy lub sport profesjonalny (m.in. aktywności sportowo-rekreacyjne poza systemem rywalizacji sportowej, rekreacją ruchową dorosłych, młodzieży i dzieci w czasie wolnym, szkolnym i pozaszkolnym wychowaniem fizycznym), związek prezentowanych treści nie tylko z socjologią, ale także z naukami o kulturze fizycznej oraz tradycję stosowania nazwy, postanowiliśmy ją pozostawić także w tytule niniejszego tomu. Z uwagi na dużą różnorodność podejmowanych zagadnień, socjologia kultury fizycznej często przekracza wyznaczone granice socjologicznej eksploracji i wchodzi na obszar pokrewnych dyscyplin naukowych (i subdyscyplin, których nazwy uzupełniane są często o pojęcie sportu), takich jak filozofia, historia, antropologia, kulturoznawstwo, psychologia, pedagogika i politologia. Socjologia kultury fizycznej korzysta również z ustaleń teorii wychowania fizycznego, rekreacji ruchowej, turystyki i teorii treningu sportowego. Podręcznik jest próbą systematyzacji dorobku socjologii kultury fizycznej. Występują w nim zarówno aspekty teoretyczne jak i empiryczne. Podręcznik został skonstruowany przez pryzmat pod-stawowych pojęć i kategorii, mających ugruntowane miejsce w socjologii ogólnej i różnych subdyscyplinach socjologicznych, które jednocześnie w sposób najpełniejszy zakreślają obszar socjologii kultury fizycznej. Zostały w nim wykorzystane explicite bądź implicite różnorodne teorie wypracowane na gruncie socjologii, ale także charakterystyczne dla interesującej nas socjologii kultury fizycznej. Formułowane twierdzenia charakteryzuje różny poziom ogólności. Dotyczy to także interpretacji faktów, których znaczenie ma charakter lokalny bądź globalny. Z uwagi na fakt, że Socjologia kultury fizycznej jest podręcznikiem, którego poszczególne rozdziały są dziełem wielu autorów, nie ma ona w pełni jednolitego charakteru. Dotyczy to zarówno podejść metodologicznych, stosowanej terminologii i proporcji między zagadnieniami teoretycznymi a empirycznymi. Podręcznik składa się z czterech części, w których usytuowane zostały poszczególne rozdziały. W procesie systematyzacji zajmującej nas problematyki kierowaliśmy się dwiema podstawowymi zasadami, a mianowicie teoretyczną i dydaktyczną. Obie zasady niejako nawzajem się deter-minowały i sprzyjały eksplikacji poszczególnych problemów według z góry ustalonego porządku. Uzyskano przy tym taką konstrukcję podręcznika, że poszczególnych rozdziałów nie trzeba koniecznie poznawać w ustalonej spisem treści kolejności, ale można z nich korzystać w zależności od potrzeb i niejako tworzyć nową strukturę podręcznika, adekwatną do wymagań w różnych szkołach, na różnych wydziałach i kierunkach studiów. Zadaniem podręcznika jest dostarczenie czytelnikom podstawowej wiedzy socjologicznej, ale przede wszystkim wiedzy o zjawiskach i procesach występujących we współczesnej kulturze fizycznej w Polsce i na świecie. Dotyczy to niemal wszystkich instytucjonalnych sektorów interesującej nas dziedziny, takich jak rekreacja ruchowa, turystyka, wychowanie fizyczne, ale przede wszystkim sport. W najmniejszym zakresie zostały uwzględnione zagadnienia rehabilitacji ruchowej, które pojawiają się w niektórych rozdziałach, ale nie zostały uwzględnione w takim wymiarze, na jaki może zasługują. Każdy z rozdziałów podręcznika ma jednakową strukturę formalną. Rozpoczyna się zarysowaniem problematyki, następnie scharakteryzowaniem podstawowych pojęć oraz eksplikacją zagadnień podstawowych. Kończy się natomiast spisem wykorzystanych pozycji bibliograficznych, wykazem zalecanej literatury oraz pomocniczymi pytaniami sprawdzającymi. Zespół autorów przyjął zasadę, że podręcznik powinien być w miarę łatwy w odbiorze. Zrezygnowano zatem ze skomplikowanych wywodów, zawiłych pojęć, ale także nadmiaru przypisów i bibliograficznych odsyłaczy. Podręcznik został napisany językiem w miarę jasnym i klarownym, jednak bez stosowania nadmiernych uproszczeń. Chodziło bowiem o to, aby mogły z niego korzystać osoby o różnym stopniu przygotowania, zarówno słuchacze studiów licencjackich, magisterskich oraz dokto-ranckich, jak i liczna rzesza pracowników sektora kultury fizycznej. Niniejszy podręcznik w pewnym zakresie nawiązuje do przygotowanego pod redakcją Zbigniewa Krawczyka i wydanego w 1995 roku podręcznika zatytułowanego Socjologia kultury fizycznej. Pod-ręcznik dla studentów wychowania fizycznego oraz do podręcznika pod redakcją Zbigniewa Dziubińskiego i Zbigniewa Krawczyka wydanego w 2011 roku i zatytułowanego również Socjologia kultury fizycznej. Z drugiej jednak strony stanowi nowe ujęcie problematyki, przede wszystkim poprzez uwzględnienie nowych kategorii socjologicznych, ważnych z punktu wyjaśniania zjawisk i procesów występujących w kulturze fizycznej w schyłkowej fazie społeczeństwa nowoczesnego. Jeśli chodzi o rozdziały pochodzące z poprzedniego podręcznika, to zostały one skorygowane, uaktualnione, uzu-pełnione treściowo, a także wzbogacone o nowe pozycje bibliograficzne. Nowe rozdziały zostały przygotowane przez nowych autorów na bazie ich dotychczasowego dorobku i wzbogaconego przez merytoryczne i bibliograficzne sugestie zespołu redakcyjnego. Odmienność przygotowanego pod-ręcznika polega również na tym, że został on przygotowany przede wszystkim przez zespół byłych i aktualnych pracowników Zakładu Filozofii i Socjologii Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Bowiem jedynie dwa ze wszystkich dwudziestu sześciu rozdziałów zostały przygotowane przez autorkę reprezentującą inną szkołę wyższą. Dążąc do nadania Socjologii kultury fizycznej formy podręcznikowej podjęto próbę uporządkowania zebranego materiału. W wyniku dyskusji członków zespołu redakcyjnego wyodrębniono cztery obszary tematyczne, które ze względu na swą doniosłość i znaczenie w socjologii porządkują zgromadzony materiał i nadają mu w miarę logiczną całość. Zaznaczyć jednak należy, że owa konstrukcja ani nie pretenduje do miana jedynej, ani też doskonałej. Zatem zaprezentowana struktura ma charakter dyskusyjny, ale także może inspirować do poszukiwań w zakresie pomocy dydaktycznych. Na część pierwszą zatytułowaną Prolegomena składa się siedem rozdziałów o charakterze bar-dziej ogólnym, wprowadzających w problematykę socjologii kultury fizycznej. Dotyczy to zwłaszcza pierwszych dwóch rozdziałów, w których został zaprezentowany dorobek socjologii kultury fizycznej w Polsce i na świecie. Zostały w nich także przedstawione modele socjologii kultury fizycznej, podstawowe orientacje teoretyczno-metodologiczne w socjologii kultury fizycznej a także poznawcze i praktyczne funkcje interesującej nas subdyscypliny socjologicznej. Pięć kolejnych rozdziałów podejmuje kwestie kultury fizycznej w perspektywie społeczeństwa i kultury w szerokim rozumieniu. Ukazano kulturę fizyczną w perspektywie kultury globalnej koncentrując uwagę na zagadnieniach związanych z wyodrębnieniem różnych sfer kultury fizycznej, omówieniem wartości kultury fizycznej, ukazaniem socjologicznego i antropologicznego ujęcia interesującej nas dziedziny, ale także problematyki wychowania fizycznego jako procesu przygotowania do uczestnictwa w kulturze fizycznej. Skoncentrowano także uwagę na ukazaniu uwarunkowań i relacji występujących między zjawiskami i procesami zachodzącymi w społeczeństwie i kulturze a kulturą fizyczną. Ukazano związki kultury masowej z kulturą fizyczną, a także ujawniające lub nasilające się zjawiska w sporcie w kontekście gwiazd sportu jako idoli kultury konsumpcyjnej, sportu medialnego i zbiorowych tożsamości. Z kulturą masową w znaczącym stopniu wiąże się zagadnienie globalizacji oraz jej wpływu na przemiany w kulturze fizycznej. Ukazane zostało zagadnienie korzeni globalizacji w sporcie, a także omówione zostały jej wymiary, ekonomiczny i kulturowy. Obraz kultury fizycznej w społeczeństwie ponowoczesnym przedstawiono przez pryzmat zmieniających się wzorów i wartości ciała, aby w dalszej kolejności zająć się ponowoczesnym sportem dla wszystkich, sportem widowiskowym oraz ukazać postmodernistyczną refleksję nad kulturą fizyczną. Część pierwszą zamyka rozdział poświęcony obecności nowoczesności w olimpizmie i ruchu olimpijskim. Zostały w nim zarysowane antynomie i paralele jakie występują pomiędzy zjawiskami i procesami zachodzącymi w społeczeństwie nowoczesnym a zjawiskami i procesami zachodzącymi na gruncie olimpizmu, którego rewitalizacji dokonał Pierre de Coubertin. Na część drugą zatytułowaną Człowiek w społeczeństwie i kulturze fizycznej składa się kolejnych siedem rozdziałów ukazujących różnorodne relacje i zależności występujące w układzie człowiek, spo-łeczeństwo i kultura fizyczna. Dwa pierwsze rozdziały ukazują jednostkę w świetle podstawowej komponenty osobowości, jaką jest ludzkie ciało. Jest ono prezentowane jako fakt społeczno-kulturowy, w sposób zaś szczególny w perspektywie autotelicznych i instrumentalnych wartości i wzorów kultury fizycznej. Przedstawione jest również zagadnienie zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego. Dokonano także socjologicznej charakterystyki takich kategorii jak zdrowie i choroba. Ukazano ewo-lucję poglądów na temat zdrowia, zachowań społecznych w zdrowiu i chorobie, ale także występujące relacje między socjologią kultury fizycznej a socjologią zdrowia, medycyny i rehabilitacji. W kolejnym rozdziale podjęto problematykę sportu osób niepełnosprawnych, w tym ewolucji modelu relacji nie-pełnosprawnych ze społeczeństwem, ale także narodzin oraz rozwoju sportu niepełnosprawnych w Polsce i na świecie. Przedstawiono również ujęcia teoretyczne sportu osób niepełnosprawnych, omówiono zagadnienia dotyczące rehabilitacji ruchowej i adaptowanej aktywności fizycznej oraz problemy związane z klasyfikacją w sporcie niepełnosprawnych. Kolejne trzy rozdziały drugiej części poświęcone są ukazaniu relacji między socjologią kultury fizycznej a zagadnieniami socjalizacji i kontroli społecznej, a także socjologią moralności. Zagadnienie socjalizacji do kultury fizycznej przedstawiono w kontekście sposobów nabywania tego rodzaju kultu-ry, roli osobowości w procesie przyswajania kultury fizycznej, ale także rodzajów socjalizacji, w tym pierwotnej i wtórnej. Problematyka kontroli społecznej w kulturze fizycznej została ukazana przez pry-zmat wpływu prawa, moralności i religii. Zwrócono także uwagę na rolę i znaczenie zwyczaju oraz oby-czaju w zakresie kreacji i rekreacji fizycznej, ale także na rolę opinii publicznej w kształtowaniu postaw i zachowań wobec kultury fizycznej. Problematyka moralności w kulturze fizycznej została przedstawiona na bazie podstawowego stwierdzenia, że moralność w omawianej dziedzinie jest pochodną moral-ności danego społeczeństwa. Przedstawiono także zagadnienie podstawowej zasady moralnej w sporcie, a mianowicie fair play, ale także kwestię moralności sportowej w kontekście orientacji na sukces oraz moralne przesłanki ruchu olimpijskiego. Część drugą wieńczy rozdział poświęcony roli i znaczenia turystyki w życiu współczesnych społeczeństw. Przedstawione w nim zostało zagadnienie turystyki w perspektywie badań socjologicznych, ale także ukazano różnorodne typologie zachowań turystów. Skoncentrowano również uwagę na relacjach występujących między funkcjami turystyki a rolami społecznymi. Dokonano diagnozy uczestnictwa społeczeństwa polskiego w turystyce oraz zarysowano wizję ponowoczesnej turystyki. Część trzecią zatytułowaną Zbiorowości społeczne a kultura fizyczna konstytuuje sześć rozdziałów, z których trzy pierwsze ukazują kulturę fizyczną w perspektywie makrospołecznej. Bowiem dotyczą one związków między procesami narodotwórczymi i świadomością narodową a kształtowaniem się modeli aksjologicznych i instytucjonalnych kultury fizycznej. Ukazują rolę kultury fizycznej w budowaniu więzi narodowych, likwidowaniu bądź osłabianiu konfliktów i stereotypów narodowych. Przedstawiają zagadnienie klasowych i warstwowych uwarunkowań kultury fizycznej. Polega ono na ukazaniu klasowych i warstwowych determinant uczestnictwa w kulturze fizycznej oraz jej miejsca w stylu życia. Dopełniającym elementem problematyki narodu oraz klas i warstw społecznych jest zagadnienie dotyczące charakteru państwa i stosunków politycznych oraz ich wpływu na znaczenie kultury fizycznej w różnych formacjach społeczno-politycznych. Kolejne trzy rozdziały niniejszej części podejmują zagadnienie relacji występujących między kulturą fizyczną a ważnymi organizacjami społecznymi, takimi jak szkoła, Kościół i rodzina. Zagadnie-nie dotyczące edukacji fizycznej i sportu w szkole zostało przedstawione w układzie ewolucyjnym, a mianowicie od organizacji owych dziedzin w społeczeństwach przednowoczesnych do ich organizacji w rozwiniętych społeczeństwach (po)nowoczesnych. Problematyka występujących relacji między Kościołem rzymskokatolickim a kulturą fizyczną została ukazana w wymiarze teoretycznym i empirycznym. Przedstawione zostało nauczanie Jana Pawła II na temat kultury fizycznej, a następnie postawy Kościoła hierarchicznego wobec kultury fizycznej oraz organizacja sportu katolickiego w wymiarze krajowym i międzynarodowym. Problematyka występujących powiązań między kulturą fizyczną a ro-dziną została przedstawiona przez zestawienie funkcji rodziny i funkcji kultury fizycznej, ale także przez ukazanie roli i znaczenia rodziny w przygotowaniu do uczestnictwa w kulturze fizycznej, w tym na przy-kładzie rodziny polskiej. Na część czwartą, ostatnią, zatytułowaną Procesy społeczne w kulturze fizycznej składa się również sześć rozdziałów. W trzech z nich skoncentrowano uwagę na ukazaniu zachodzących procesów w kulturze fizycznej, które są konsekwencją zmian i procesów zachodzących w społeczeństwach modernistycznych i postmodernistycznych. Należą z pewnością do nich procesy profesjonalizacji, komercjalizacji, ale także społecznych uwarunkowań kariery sportowej, ściśle powiązanej z ruchliwością spo-łeczną. Procesy te, każdy na swój sposób, przenikają ze społeczeństwa i kultury do kultury fizycznej i wywierają przemożny wpływ na interesującą nas dziedzinę. Tworzy się specyficzny rynek pracy w dziedzinie kultury fizycznej, wyodrębnia się i następuje krystalizacja zawodów oraz zarysowuje się wyraźny podział na sportowców amatorów i zawodowców. Obecność środków finansowych w kulturze fizycznej a także jej komercjalizacja czynią z niej strukturę podobną do organizacji formalnej nastawionej na zysk. Pewnym dopełnieniem omówionych rozdziałów czwartej części jest prezentacja zagadnienia kariery sportowej oraz jej społecznych uwarunkowań. Ukazuje ona specyfikę zawodu sportowca i kariery sportowej, ale także ruchliwości społecznej w sporcie oraz procesu odchodzenia od sportu, kończenia kariery sportowej. Dwa kolejne rozdziały dotyczą społecznego zróżnicowania uczestnictwa w kulturze fizycznej. W pierwszym z nich przedstawiona została problematyka uczestnictwa w kulturze fizycznej jednostek i grup społecznych, które jest determinowane miejscem zamieszkania (miasto-wieś), czynnikami społeczno-ekonomicznymi, demograficznymi, kulturowymi, historycznymi i obyczajowymi. Ukazane też zostały społeczne bariery uczestnictwa w kulturze fizycznej. W drugim natomiast skoncentrowana została uwaga na płci, jako przyczynie różnic i nierówności występujących na gruncie kultury fizycznej. Przedstawiono socjologiczne założenia teoretyczne na temat płci i nierówności płciowych, ale także uwarunkowania społeczne sportu kobiet. Skoncentrowano także uwagę na zagadnieniu społecznego konstruowania różnicy płci w kulturze fizycznej oraz kwestie dotyczące nierówności płciowych w organizacjach sportowych, w kulturze masowej, ale także w konsumpcji sportowej. Część czwartą podręcznika zamyka rozdział poświęcony zagadnieniom dewiacji w sporcie wyczynowym. Do analizy zjawiska wykorzystano podstawowe perspektywy teoretyczne, a mianowicie funkcjonalizmu strukturalnego i symbolicznego interakcjonizmu. Dokonano próby wyjaśnienia różnorodnych dewiacji charakterystycznych dla współczesnych społeczeństw, ale także dewiacji charakterystycznych dla samego sportu. Omówiono destrukcyjną rolę dewiacji w społeczeństwie i sporcie oraz sposoby przeciwdziałania nim.